Người Pà Thẻn là đồng bào dân tộc thiểu số ở phía Bắc, với dân số tính đến năm 2020 khoảng 3700 người, tập trung sinh sống tại 2 tỉnh Hà Giang và Tuyên Quang. Cũng giống như các dân tộc ở miền núi khác, nghề lao động chính của người Pà Thẻn là làm nương rẫy với lúa, ngô là cây lương thực chủ đạo. Chính trong những công việc hằng ngày vất vả nhưng tràn đầy niềm vui đó đã tạo nên những nét văn hóa riêng biệt của con người nơi đây. Lễ hội nhảy lửa Hà Giang đã ra đời trong điều kiện đó, gửi gắm niềm tin và hy vọng của nhân dân về khao khát chinh phục và làm chủ được thiên nhiên.

Xã Tân Bắc, huyện Quang Bình (Hà Giang) nơi sinh sống chủ yếu của người Pà Thẻn

Đồng bào nơi đây vẫn giữ được nhiều phong tục tập quán và nghi lễ truyền thống tạo nên sức hút đặc biệt trong đời sống văn hóa cộng đồng

Theo quan niệm của người Pà Thẻn, tổ chức lễ Nhảy lửa nhằm tạ ơn trời đất, thần linh đã cho một mùa vụ tươi tốt, cầu chúc cho mọi sự may mắn, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, đồng thời xua tan những gì không tốt đẹp đống lửa sẽ mang lại sự ấm áp, may mắn xua đi cái khắc nghiệt của mùa đông đang tới. Đây là nét sinh hoạt văn hóa truyền thống trong cộng đồng của dân tộc Pà Thẻn, minh chứng cho sức mạnh, quá trình lao động, chế ngự thiên nhiên để sinh tồn và phát triển. Không chỉ có ý nghĩa gắn kết cộng đồng mà còn bảo tồn, lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống từ đời này qua đời khác của người Pà Thẻn, tạo nên nét đặc trưng riêng của dân tộc.

Toàn cảnh khuôn viên diễn ra lễ khai mạc Lễ hội nhảy lửa Hà Giang năm 2024

Lễ hội nhảy lửa Hà Giang thường được tổ chức tại xã Tân Bắc, huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang vào ngày 16/10 (Âm lịch) hàng năm khi mùa màng đã thu hoạch xong, trong khoảnh khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, cũng là lúc người dân bắt đầu thu hoạch nông sản sau một năm chăm bón. Đây là một lễ hội độc đáo, đậm nét Shaman giáo, sơ khai và huyền bí. Vào dịp lễ này, hoạt động nhảy lửa sẽ được diễn ra trên một khoảng đất rộng được rào lại thành một vòng tròn ngăn cách giữa những người tham gia chính và người đến xem, tham quan trải nghiệm.

Các nghi lễ và hoạt động nổi bật tại Lễ hội nhảy lửa Hà Giang

Lễ hội diễn ra với 2 phần chính là phần lễ và phần hội

Phần lễ 

Nghi lễ chia làm hai phần: nghi lễ cúng trước khi mặt trời lặn diễn ra khoảng 3 - 4 tiếng và nhảy lửa sau khi trời tối diễn ra trong khoảng 1 tiếng. 

Khi trời về tối, thầy mo sẽ làm lễ mời thần linh và "âm binh" tới tham gia lễ hội và nhập vào các học trò. Thầy ngồi trên một chiếc ghế dài để cúng thần linh, tay cầm que sắt gõ vào một thanh sắt phía dưới ghế, phát ra những âm thanh gấp gáp liên tục trong khoảng 4 giờ đồng hồ. Trước mỗi buổi lễ, thầy mo cúng khấn thần linh phù phép cho những người đàn ông Pà Thẻn có được sức mạnh phi thường để "khiêu vũ" trong đống lửa.

Lễ nhảy lửa bắt đầu việc thầy cúng của người Pà Thẻn làm lễ cầu khẩn thần linh

Sau khi lễ cúng mời thần linh hoàn tất sẽ là nghi lễ Nhảy lửa. Đống lửa to đã được đốt sẵn cháy thành than đỏ rực, sau tiếng nhạc nổi lên, cùng với lời gọi của thầy cúng trong khoảng 20 - 30 phút, cơ thể của các chàng trai bắt đầu rung lên, ánh mắt khác lạ, đầu lắc đi, lắc lại... Họ cho rằng, các thần ở trên trời đã xuống và nhập vào những người đó. Cứ thế, họ lao vào nhảy múa giữa đống lửa đang đỏ hồng, với bàn chân trần và dùng tay bốc than tung lên, ánh than phủ kín một màu đỏ rực xung quanh người nhảy, có người còn cho than hồng vào mồm nhai. Khi một người nhảy xong lao từ trong đống than hồng ra, thì lại có một người khác tiếp nối, cũng có khi hai, ba người cùng vào nhảy một lúc. Họ vẫy vùng trong ánh lửa hồng rực trước sự reo hò, khích lệ của người xem như không hề cảm thấy sức nóng của than hồng. Điều đặc biệt, sau khi nhảy vào lửa, chân tay của họ không hề bị bỏng, đau đớn hay trầy xước

Người tham gia nhảy lửa sẽ nhảy nhiều lần cho đến khi đống lửa than hồng tàn thì mới dừng lại. Một người Pà Thẻn cho biết: Chỉ có nam giới mới được tham gia nhảy lửa, còn phụ nữ thì không

Trong khi thanh niên nhảy lửa, thầy mo vẫn tiếp tục làm lễ với tiếng nhạc mo, tiếng nhạc đều đều huyền bí lẫn với lời khấn lầm rầm

Sau khi đống lửa tàn, thầy mo chiêu mộ các học trò về lại hàng chiếu phía sau để kết thúc buổi lễ. Họ cảm ơn các vị thần đã tới dự lễ chung vui cùng dân làng, cầu mong các vị thần phù hộ cho dân làng được ấm no, mạnh khỏe, hẹn lần nhảy lửa sau sẽ lại mời các thần xuống tham gia.

Trong lễ hội đó còn có một chuyện rất kỳ bí xảy ra. 6 thanh niên khỏe mạnh lực lưỡng được chọn để vác trên vai một ống luồng to bằng bắp đùi. Sau khi thầy mo cúng bái, kêu gọi thần linh nhập vào ống luồng suốt mấy giờ đồng hồ, ống luồng đột nhiên bay lên trời. Cả 6 thanh niên đều ráng sức kéo xuống, thậm chí bám hai tay vào ống luồng đu cả người lên, song ống luồng cứ lao đi như tên bắn, thậm chí nhấc bổng cả vài thanh niên lên cao 20-30 cm. Người dân nơi đây gọi đây là nghi lễ kéo chày.

Lễ kéo chày của dân tộc Pà Thẻn

Phần hội

Bên cạnh phần nghi lễ nhảy lửa vô cùng độc đáo và huyền bí của người Pà Thẻn ở Hà Giang, lễ hội còn diễn ra xuyên suốt với hàng loạt hoạt động văn hóa đặc sắc khác, góp phần tạo nên bức tranh lễ hội rực rỡ sắc màu và đậm đà bản sắc truyền thống của đồng bào nơi đây.

Lễ Nhảy lửa của người Pà Thẻn còn có nhiều hoạt động vui chơi truyền thống khác

Với những giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học của di sản, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định đưa Lễ hội Nhảy lửa của người Pà Thẻn vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (đợt 1, tháng 12/2012) nhằm bảo tồn và phát huy một lễ hội độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa tộc người và thu hút được đông đảo cộng đồng tham gia.

Lễ hội Nhảy lửa là một di sản văn hóa mang tính đại diện tộc người, được biết đến như một bản sắc riêng của cộng đồng người Pà Thẻn. Khi nhắc đến Lễ hội Nhảy lửa, người ta nghĩ ngay đến người Pà Thẻn và ngược lại. Đây cũng là lễ hội duy nhất của người Pà Thẻn còn duy trì đến ngày nay. Lễ hội Nhảy lửa là nguồn tư liệu quan trọng giúp cho việc nghiên cứu truyền thống, lịch sử, văn hóa, phong tục tập quán, tín ngưỡng của cộng đồng người Pà Thẻn ở thôn My Bắc, xã Tân Bắc, huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang nói riêng và của người Pà Thẻn nói chung.

----------------------------------------------------------------------------